Όλοι συναντούμε τα “Μεγάλα Δεδομένα”(Big Data)1 : μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, των οικονομικών συναλλαγών και των μέσων μαζικής μεταφοράς. Και παρόλο που όλα αυτά είναι χρήσιμα και ενδιαφέροντα, ταυ- τόχρονα προκαλούν ένα αίσθημα δυσφορίας: πόσο μακριά φτάνει η – κατά κύριο λόγο αθέατη – επιρροή της συλλογής δεδομένων; Η Marleen Stikker παρακολουθεί τις εξελίξεις στον τομέα αυτό από την αρχή της ψηφιακής επο- χής.

Erica Meijers και Socrates Schouten: Τι είναι τα μεγάλα δεδομένα?

Marleen Stikker: Τα μεγάλα δεδομένα είναι ένας συλλογικός όρος για οτι- δήποτε έχει μετατραπεί σε δεδομένο. Όλα τα είδη πληροφορίας μπορούν να με- τατραπούν σε δεδομένα και τα παραγόμενα σύνολα αυτών μπορούν επίσης να συνδεθούν μεταξύ τους. Εάν συλλέγετε πολλά δεδομένα, μπορείτε να αποκτή- σετε πληροφορίες που δεν θα είχατε με έναν πιο περιορισμένο αριθμό από σύνολα δεδομένων. Για παράδειγμα, μπορείτε να ανακαλύψετε μοτίβα και να κάνετε προ- βλέψεις.

Ποιος συλλέγει αυτά τα δεδομένα?

Ο καθένας, αυτό είναι το συναρπαστικό: η επιστήμη, οι εταιρείες, οι συμβου- λευτικές υπηρεσίες, οι κυβερνήσεις αλλά και τα κοινωνικά κινήματα. Υπάρχουν σύνολα δεδομένων τα οποία συλλέγονται χωρίς να το γνωρίζουμε ή σπανίως να το μαθαίνουμε, όπως αυτά των υπηρεσιών πληροφοριών. Εν μέρει, χάριν του Edward Snowden, έχουμε μια λίγο ευκρινέστερη εικόνα γι’ αυτόν τον κόσμο. Οι μεγαλύ- τεροι φορείς συλλογής μεγάλων δεδομένων είναι βέβαια οι “Googles” αυτού του κόσμου, όμως εταιρείες όπως η Uber και η Airbnb δεν πρέπει να υποτιμηθούν. Η αξία του συνόλου των εταιριών τεχνολογίας τύπου ‘Silicon Valley’ έγκειται σε αυτά τα δεδομένα και στους συνοδευτικούς αλγορίθμους.

Ο “αλγόριθμος” είναι ένας άλλος κρίσιμος όρος. Τι ακριβώς σημαίνει?

Ο αλγόριθμος είναι μια εντολή, ένα σύνολο κώδικα ο οποίος εξ’ αρχής προ- γραμματίζεται βάσει ενός κανόνα ‘εάν αυτό είναι αληθές, τότε πράξε αυτό’. Αυτή είναι η βάση όλου του προγραμματισμού ενός λογισμικού. Αυτός ο κανόνας δεί- χνει επίσης το πώς θα πρέπει να ερμηνεύσετε τα δεδομένα. Οι αλγόριθμοι γρά- φονται και σχεδιάζονται. Δεν προέρχονται από το Θεό, γίνονται από ανθρώπους. Πολλοί θεωρούν την τεχνολογία και τις Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινω- νιών (ICT 2) ως “ σκληρή επιστήμη”: κάτι που προϋπήρχε, ένας νόμος της φύσης. Αλλά εμείς ως ανθρώπινα όντα δημιουργούμε όλα όσα σχετίζονται με τις ICT. Αυτή τη διαδικασία την ονομάζω επίσης “σχεδιάζοντας την επιστήμη”.

Οπότε, οι αλγόριθμοι είναι μηχανισμοί πλοήγησης για τη συλλογή και ορ- γάνωση δεδομένων?

Τα ίδια τα δεδομένα, αυτά καθ’ εαυτά, αποτελούν φυσικά μια κατεύθυνση. Για παράδειγμα, εάν οργανώσετε δημογραφικά μια ομάδα ανθρώπων, έχετε θέσει οι ίδιοι τις κατηγορίες και μπορείτε να αγνοήσετε κάθε είδους μη μετρήσιμους παρά- γοντες. Αν ρωτάς κάποιον εάν είναι άνδρας ή γυναίκα, τότε πρέπει να περιοριστείς σε αυτές τις κατηγορίες. Τα υπόλοιπα δεν συνυπολογίζονται. Η επιλογή για το τι κάνουμε ή τι δεν μετράμε βασίζεται σε μια γενικότερη αντίληψη. Αυτά τα είδη παραδοχών αναφορικά με τα δεδομένα δεν συζητούνται πραγματικά. Τα μεγάλα δεδομένα και όλα όσα σχετίζονται με αυτά παρουσιάζονται συνήθως ως η απλού- στερη λύση: ‘θα κάνουμε τα πράγματα ασφαλέστερα, πιο διαφανή, ευκολότερα, πιο βιώσιμα, γρηγορότερα και πιο διασκεδαστικά’. Σε τι όμως βασίζεται αυτή η αισιοδοξία;

Μήπως όμως υπάρχει μια γενικότερη υποβόσκουσα διερώτηση σχετικά με την τεχνολογία, η οποία συχνά θεωρείται ουδέτερο εργαλείο το οποίο μπο- ρεί να χρησιμοποιηθεί με διάφορους τρόπους?

Το πρώτο βήμα είναι να αποδεχτεί κανείς ότι η τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη. Πράγμα δύσκολο, το οποίο αμέσως οδηγεί σ’ ένα τεράστιο αριθμό ερωτήσεων. Πολλοί άνθρωποι απλά θέλουν να διασκεδάζουν με την τεχνολογία: να δημιουρ- γούν εφαρμογές, να κάνουν τα πράγματα λίγο πιο γρήγορα και να σώζουν τον κόσμο με τα μεγάλα δεδομένα. Και μπορείτε πράγματι να κάνετε τα πάντα με αυ- τήν: μπορείτε να αποκομίσετε νέες γνώσεις που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να δράσουμε καλύτερα, αλλά μπορείτε επίσης να χειραγωγήσετε ανθρώπους.

Τα μεγάλα δεδομένα έχουν ξαφνικά γίνει θέμα τα τελευταία χρόνια. Η μέ- τρηση μεγεθών έχει ξεκινήσει από τις πρώτες μέρες της επιστήμης – επομένως τι κάνει τα μεγάλα δεδομένα τόσο σημαντικά τώρα?

Με την συνεχή αύξηση των συλλογών δεδομένων, έχουμε φτάσει ένα κρίσιμο σημείο. Αντί να τοποθετήσουμε ένα όργανο μέτρησης στο έδαφος και να επεξερ- γαστούμε τα αποτελέσματα στον υπολογιστή, έχουμε τώρα υπόγειους αισθητήρες που παρέχουν μια μόνιμη ροή δεδομένων. Αυτό ισχύει και για τα μέσα κοινωνι- κής δικτύωσης, που είναι μια ροή δεδομένων. Και όλες αυτές οι ροές μπορούν επίσης να συνδυαστούν μεταξύ τους. Αυτό είναι το δεύτερο στοιχείο. Μια τρά- πεζα δεν κοιτάει απλώς τις συναλλαγές σας, αλλά τις συνδυάζει και με δεδομένα σχετικά με την κοινωνική σας συμπεριφορά. Αυτό προσθέτει μια νέα διάσταση. Και τρίτον, τα επιχειρηματικά μοντέλα έχουν αναπτυχθεί γύρω από την ερμηνεία των δεδομένων. Όλα αυτά μαζί μας κάνουν να μιλάμε για τα μεγάλα δεδομένα. Οι άνθρωποι ανησυχούν ιδιαίτερα για την τελευταία αυτή εξέλιξη: αισθάνονται σαν να μην έχουν πια τον έλεγχο των δεδομένων τους.

Τα μεγάλα δεδομένα προσεγγίζουν τον Big Brother του George Orwell?

Δεν υπάρχει πλέον μόνο ένας μεγάλος αδελφός, υπάρχουν πολλοί μεγάλοι αδελφοί και επίσης αρκετές μικρές αδελφές, χωρίς να γνωρίζουμε εάν συνεργά- ζονται μεταξύ τους. Αυτό όμως που όντως γνωρίζουμε, και νομίζω ότι αυτή είναι η τέταρτη διάσταση, είναι ότι όλες οι συσκευές υποκλέπτουν δεδομένα. Από τον Snowden γνωρίζουμε ότι οι προειδοποιήσεις των χάκερ δεν ήταν θεωρίες συνωμο- σίας: κάθε τηλέφωνο, φωτογραφική μηχανή, οποιαδήποτε συσκευή ή εφαρμογή, στέλνει επίσης τυποποιημένα δεδομένα στις εταιρείες που τις κατασκεύασαν. Το πρόβλημα είναι ότι οι εταιρείες δεν είναι διαφανείς σχετικά με τους κώδικες και τους αλγόριθμους που χρησιμοποιούν. Εάν οι εταιρείες αρνούνται να μας πουν τι συμβαίνει στο παρασκήνιο, δεν έχουμε άλλη επιλογή παρά να τις υποπτευόμαστε.

Υπάρχει ίσως μια άλλη διάσταση στο ζήτημα, ότι δηλαδή όλοι εν τέλει χάνουν τον έλεγχο των μεγάλων δεδομένων?

Αυτό αφορά τη διαδικασία βαθιάς μάθησης (Deep learning) της τεχνητής νοη- μοσύνης. Αυτό δεν είναι νέο, αλλά αναβιώνει. Η ιδέα είναι ότι οι ίδιοι οι αλγόριθ- μοι μπορούν να σχηματίσουν ένα αυτόνομο σύστημα που δημιουργεί νέους αλγο- ρίθμους και αρχίζει να ενεργεί από μόνο του. Αυτό μπορεί φυσικά να οδηγήσει σε πολύ περίεργα πράγματα. Μπορούμε να κρίνουμε εάν εμπιστευόμαστε ή όχι αυ- τές τις μηχανές, αλλά χρειαζόμαστε αυτού του είδος την ευφυΐα; Και ποιος είναι υπεύθυνος για τέτοια συστήματα; Τίποτε από αυτά δεν έχει ρυθμιστεί. Επίσης, συ- νήθως δεν γνωρίζουμε ποιοι ήταν οι αρχικοί κώδικες. Είναι σαν να δημιουργείτε ένα νομικό σύστημα χωρίς να γνωρίζετε τους νόμους στους οποίους βασίζεται. Αυτό εγείρει το ερώτημα πώς δημιουργούμε αξία και αξίες.

Πώς μπορούμε να αρχίσουμε να κατανοούμε και να εξοικειωθούμε με όλα αυτά τα δεδομένα που δημιουργούμε?

Ως άνθρωποι, είμαστε εξαιρετικά περίεργοι και αγαπάμε να δημιουργούμε. Αν και αυτά τα χαρακτηριστικά λειτουργούν ως κινητήρια δύναμη, μπορεί επίσης να είναι επικίνδυνα. Κατασκευάζουμε συστήματα ασφαλείας – σκεφτείτε την πυ- ρηνική ενέργεια, τα πυρηνικά όπλα και τις διεθνείς συμφωνίες γύρω τους – για να περιορίσουμε αυτές τις τάσεις. Αναλογιστείτε την ιστορία μας: ποτέ δεν ανα- χαιτίστηκε η περιέργεια μας γιατί έγινε επικίνδυνη. Και ούτε τώρα πρόκειται να συμβεί. Σίγουρα όχι αν υπάρχει η υπόσχεση του χρηματικού κέρδους.

Υπάρχουν πολλά πεδία όπου όλα αυτά τα σύνολα δεδομένων μπορούν να έχουν μεγάλη σημασία, για παράδειγμα στην ιατρική επιστήμη. Αλλά δεν έχουμε ακομά αρχίσει να θέτουμε όρια σε αυτά που θέλουμε, όπως κάναμε με τα εργο- στάσια πυρηνικής ενέργειας. Και μια ανοικτή συζήτηση για το θέμα αυτό παρε- μποδίζεται από τον ανταγωνισμό μεταξύ των εταιρειών: δεν θέλουν αδιάκριτα βλέμματα. Μπορούμε να καθησυχαστούμε από τις διαβεβαιώσεις τους; Προς το παρόν δεν έχουμε κανένα μέσο ελέγχου τους. Η διαφάνεια και η ειλικρίνεια ανα- φορικά με τις εξελίξεις είναι προϋποθέσεις εάν μια κοινωνία επιθυμεί να κατανοεί το τι συμβαίνει, και να καθορίσει όρια και μηχανισμούς ελέγχου.

Πώς μπορούμε να επιτύχουμε την διαπερατότητα όταν δεν ενδιαφέρονται οι εταιρείες?

Ευτυχώς, οι επιστήμονες ενδιαφέρονται. Εξακολουθούν να λειτουργούν σε με- γάλο βαθμό με την λογική της ανοικτής πρόσβασης, των ανοιχτών δεδομένων, των ανοιχτών αλγορίθμων, των ανοικτών μοντέλων. Στην κοινωνία υπάρχει επίσης ένα σημαντικό κίνημα υπερασπιζόμενο την ελεύθερη πρόσβαση, σχετιζόμενο με κοι- νωνικά ζητήματα. Απλά αναλογιστείτε τους χάκερς. Λένε: ‘Αν δεν μπορείτε να το ανοίξετε, δεν το έχετε’. Αυτό είναι και το δικό μου σύνθημα. Το μεγάλο ερώτημα είναι αν οι κυβερνήσεις είναι πραγματικά δεκτικές σε αυτό.

Έχετε εργαστεί πολύ με τον δήμο του Άμστερνταμ. Πώς αντιμετωπίζει η πολιτική τα μεγάλα δεδομένα?

Η απάντηση μπορεί να ιδωθεί καθαρά μέσω της ιδέας των έξυπνων πόλεων [διαβάστε περισσότερα για τις έξυπνες πόλεις ]. Οι συνεργαζόμενες με την Google εταιρείες προσφέρουν υποδομές, αισθητήρες και όλα τα δεδομένα δωρεάν. Προ- φανώς, οι εταιρείες λαμβάνουν επίσης αυτά τα δεδομένα. Η προσφορά αυτή είναι δελεαστική για πολλούς δήμους, επειδή δεν έχουν οι ίδιοι τα μέσα. Αλλά εάν εκκι- νήσετε κατ’ αυτόν τον τρόπο, παραλείπετε ένα κρίσιμο βήμα: ποια είναι η στρα- τηγική της πολιτικής δεδομένων; Αυτά είναι αμιγώς πολιτικά ερωτήματα. Αντ’

αυτού βλέπετε ότι το χαρτοφυλάκιο της ICT αποφεύγεται διακαώς. Είναι ανεξέ- λεγκτο και για τον λόγο αυτό δεν είναι δημοφιλές. Απλά κοιτάξτε τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η φορολογικές αρχές. Το χαρτοφυλάκιο καταλήγει στον πιο αδύναμο δημοτικό σύμβουλο, ο οποίος επικεντρώνεται στην εσωτερική αυτομα- τοποίηση. Αλλά η πολιτική για τα δεδομένα επηρεάζει όλα τα πολιτικά ζητήματα. Πώς οργανώνεται η προστασία; Τι είναι η ταυτότητα; Τι είναι το απόρρητο; Ποια είναι η κυριαρχία των πολιτών; Το μεγάλο ερώτημα είναι τι είδους κοινωνία θα πρέπει να μπορεί να καταστεί εφικτή με την τεχνολογία.

Μπορείτε να δώσετε ένα παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο η αρχι- τεκτονική της ICT μεταβάλλει την κοινωνική μας δυναμική?

Η κάρτα μέσων μαζικής μεταφοράς στην Ολλανδία έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να μην μπορείτε να ταξιδεύετε μαζί με κάποιον άλλο στην ίδια κάρτα, σε αντίθεση με τον προηγούμενη τύπο κάρτας. Αυτός ο νέος τύπος είναι πιο απο- τελεσματικός για τις εταιρείες μεταφορών και την κυβέρνηση. Όταν πρότειναν αυτήν την καινοτομία, κανείς δεν ρώτησε πώς οι άνθρωποι πραγματικά θέλουν να μετακινούνται. Το σύστημα προσωποποιημένων καρτών και θυρών μας εμποδίζει να είμαστε φιλόξενοι.

Όλα γίνονται πιο περίπλοκα με την ψηφιακή ταυτότητα. Οι ολλανδικές αρχές εργάζονται τώρα για τον διάδοχο του DigiD: το EiD. Η προϋπόθεση της ψηφιακής δράσης είναι ότι δεν είστε πάντα το ίδιο πρόσωπο για κάθε υπηρεσία. Αντίθετα, το σημερινό μας σύστημα έχει ως συνέπεια πως αν δείξω την ταυτότητα μου επειδή θέλω να αγοράσω μια μπύρα, οι άνθρωποι να γνωρίζουν όχι μόνο ότι είμαι άνω των 18 ετών αλλά και τη θρησκευτική μου πεποίθηση, εάν έχω σύντροφο, και ποιο είναι το status μου στο Facebook. Οι περισσότερες υπηρεσίες, το μόνο που πρέπει να γνωρίζουν είναι ότι αντιμετωπίζουν ένα υπαρκτό πρόσωπο, και αυτό εί- ναι αρκετό. Μήπως ο πάροχος υγειονομικής περίθαλψης, που ήδη γνωρίζει πόσα βήματα έχω κάνει σήμερα, πρέπει να γνωρίζει ότι αγόρασα ένα βιβλίο για την κα- τανάλωση πολύ κρέατος; Η τεχνολογία πρέπει να σας επιτρέπει να εμποδίζετε τη δημιουργία προφίλ σχετικά με τον εαυτό σας χωρίς οι ίδιοι να το γνωρίζετε. Το ζήτημα είναι να έχουμε τον έλεγχο. Είναι μια περίπλοκη έννοια, αλλά αυτό ση- μαίνει ότι αποφασίζετε τι προσφέρετε σε κάθε σχέση. Τοιουτοτρόπως πράττουμε καθημερινά, φυσικά. Δίνετε κάτι διαφορετικό σε μια εργασιακή σχέση από ότι σε μια ιδιωτική. Αυτό πρέπει να είναι δυνατό και στις ψηφιακές αλληλεπιδράσεις. Αν αυτό δεν είναι εξασφαλισμένο στην τεχνολογία, σύντομα θα χρειαστείτε εκατο- ντάδες διαφορετικούς κωδικούς. Αυτή είναι η μέθοδος των χάκερ, αλλά θα έπρεπε να διευθετείται από την κυβέρνηση διότι η τεχνολογία αυτή μας επιβάλλεται. Ένας DigiD και ένας ξέχωρος αριθμός υπηρεσίας πολίτη (BSN) να είναι υποχρεωτικοί.

Είναι η κυβέρνηση ικανή να αντιμετωπίσει τα συμφέροντα των μεγάλων διεθνών εταιρειών?

Υπάρχουν δύο δρόμοι για την τεχνολογία: ο ένας είναι η δημιουργία διαφά- νειας, ο εκδημοκρατισμός και η δυνατότητα των ανθρώπων να οργανώνουν καλύ- τερα και να μοιράζονται τη γνώση. Ο άλλος είναι η εκμετάλλευση, η ιδιοκτησία και η συσσώρευση δύναμης. Εάν τα χρήματα είναι ο καθοριστικός παράγοντας, τότε η δεύτερη οδός κερδίζει. Αλλά νομίζω ότι η δύναμη του λαού παίζει επίσης ρόλο. Υπάρχουν και άλλες αξίες πέραν του χρήματος. Για παράδειγμα, υπάρχει μια κίνηση που ασχολείται με τα κοινά: κοινοκτημοσύνη και ανοικτή πρόσβαση στα μέσα διαβίωσης. Και έτσι το αποτέλεσμα δεν έχει ακόμη καθοριστεί. Βέβαια βλέπουμε ότι βρισκόμαστε στο τέλος μιας εποχής.

Για ποιους λόγους λέτε ότι φτάσαμε στο τέλος μιας εποχής?

Οι τεχνολογικά αισιόδοξοι μας λένε ότι πρόκειται να λύσουν τα πάντα με την βοήθεια της τεχνολογίας, αντίθετα η ομάδα που επέλεξε τον Trump και εκείνη που προτίμησε το Brexit, δεν πιστεύει ότι αυτή είναι η προτιμότερη εξέλιξη γι’ αυτούς. Αντιμετωπίζουν αυτήν την προοπτική ως ελιτιστική και την συνδέουν με ανθρώπους που ήδη τα πάνε καλά, που μπορούν να αγοράσουν ένα αυτοκίνητο Tesla και να ασχοληθούν με την οικολογία ενώ πίνουν τον υπερκοστολογημένο καφέ τους σε ένα μοδάτο καφέ. Έχετε την αριστερή ερμηνεία αυτών των εμπει- ριών του αποκλεισμού από τους Bernie Sanders και Jeremy Corbyn, και έχετε και την δεξιά λαϊκιστική θέση. Για να αντιτεθείτε σε αυτή τη διχοτόμηση, πρέπει να προωθήσετε την συνεργασία και ένα αίσθημα κοινότητας. Η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει σε αυτό, αλλά το σημερινό ανταγωνιστικό μοντέλο οδηγεί στον απο- κλεισμό μεγάλων κοινωνικών ομάδων. Και φοβάμαι ότι αυτό δεν θα έχει σύντομα τέλος. Δεν βλέπω ούτε ένα κόμμα στην Ολλανδία που να έχει πραγματικά μια απάντηση σε αυτό. Δεν βλέπω όμως και το GroenLinks (Πράσινοι Αριστεροί Ολ- λανδίας) ως αμφισβητία της καθεστηκυίας τάξης. Λείπει ολόκληρη η ατζέντα που αφορά την τεχνολογία. Θα μπορούσαν να μάθουν κάτι από την αιχμιακή ατζέντα του D66 κόμματος 3 εντός της φιλελεύθερης ομάδας του Ευρωπαϊκού Κοινοβου- λίου.

Δεν μπορεί κανείς να αξιοποιήσει τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες για μια κοινωνία πιο πράσινη και πιο κοινωνική? Το GroenLinks συχνά υιοθετεί αυτό το όραμα.

Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Η είσοδος του διαδικτύου ανέτρεψε την κα- τάσταση. Δεν είναι μια κεντρικώς διαχειριζομένη πλατφόρμα, αλλά μια κατανε- μημένη πλατφόρμα, μια ομότιμη(peer to peer) πλατφόρμα. Πράγμα που σημαίνει αλλαγή του καθιερωμένου τρόπου λήψης αποφάσεων από κάθετο σε οριζόντιο.

Αλλά η πολιτική εξακολουθεί να προσκολλάται στη θεσμική εικόνα και γι ’αυτό επιδιώκει να εκμεταλλευτεί τα μεγάλα δεδομένα προκειμένου να εισαγάγει τις δι- κές της πολιτικές. Μου λείπει μια πραγματική πολιτική ατζέντα στον τομέα αυτό. Το πρώτο ερώτημα πρέπει να είναι: Τι σημαίνει η διάχυτη φύση της τεχνολογίας για την οργάνωση της κοινωνίας;

Για την ενεργειακή μετάβαση, για παράδειγμα, για να είμαστε αυτάρκεις, χρεια- ζόμαστε ένα σύστημα που να ταιριάζει με τις δυνατότητες που προσφέρει η τε- χνολογία. Δεν υποστηρίζω την απόλυτη αυτάρκεια, αλλά μάλλον ότι πρέπει να είμαστε συνδεδεμένοι σε δίκτυα. Τότε, εξακολουθείς να έχεις οργανωτικές και διοικητικές ευθύνες, αλλά όντως αλλάζεις την προοπτική. Ως κυβέρνηση, δεν θα λέτε πλέον: ‘Θα χτίσουμε ανεμόμυλους εδώ’. Αντίθετα, θα λέτε: ‘Πώς μπορούμε να δώσουμε τη δυνατότητα στους πολίτες να κατασκευάσουν ανεμόμυλους μαζί;’ Εν ολίγοις, το κράτος πρέπει να συμπεριφέρεται διαφορετικά.

Μήπως οι πολιτικοί, οι κυβερνήσεις, ακόμη και η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών να δεν το έχουν αντιληφθεί? Ίσως οι χάκερ και οι στοχαστές πρέπει να εξηγήσουν ξανά τις δυνατότητες που προσφέρουν τα μεγάλα δεδομένα και πως πρέπει να κινηθούμε προς αυτή την κατεύθυνση.

Απολύτως! Υπάρχει μια αυξανόμενη ευρωπαϊκή κοινότητα που συνδέει την τεχνολογία με την κοινωνική αλλαγή. Υπάρχουν πόλεις όπως η Βαρκελώνη που ρητά διαχειρίζονται τα δημοτικά δεδομένα ως κοινά (commons) κοινών δεδομέ- νων [δείτε περισσότερα για τη Βαρκελώνη], όπως και το Αϊντχόφεν και το Άμ- στερνταμ, οι οποίες συνειδητοποιούν ότι μπορούν και πρέπει να πάρουν στα χέρια τους τις πολιτικές για την τεχνολογία. Η πόλη είναι ενδιαφέρουσα κλίμακα ως πε- δίο δράσης: είναι δυνατό να προσφέρει υπηρεσίες τεχνολογίας πληροφοριών (IT) για παράδειγμα, και να παρεμβαίνει στις εταιρείες τεχνολογίας της πόλης. Οι δια- πραγματεύσεις με αυτές τις εταιρείες μπορούν να διαφέρουν πολύ με αυτήν την προσέγγιση: ως πόλη, τι πραγματικά δίνουμε σαν δεδομένα; Οι πόλεις μπορούν να το συγκεκριμενοποιήσουν.

Η Ευρώπη μπορεί να κάνει περισσότερα όσον αφορά τους κανονισμούς, ακόμη και αν είμαστε στην αρχή. Μια ολόκληρη συζήτηση για το ‘ποιος είναι υπεύθυ- νος’ εξακολουθεί να πρέπει να γίνει, γεγονός που θα είναι πολύ συναρπαστικό. Αν νομίζετε ότι το Facebook πρέπει να κατηγορηθεί για ψευδής ειδήσεις (fake news), τότε τον θεωρείτε εκδότη και όχι ουδέτερο κανάλι. Ομοίως: μπορείτε να καταστή- σετε τις εταιρείες υπόλογες αν υπάρχει παραβίαση δεδομένων; Αυτό έχει σοβαρές συνέπειες. Εάν η Ε.Ε. αρχίσει να επιβάλλει πρόστιμα σε σχέση με τον Κανονισμό Γενικής Προστασίας Δεδομένων (GDPR), δεν μπορείτε απλά να κυκλοφορήσετε μια νέα εφαρμογή με ένα βλεφάρισμα.

Δυστυχώς, από την άλλη πλευρά, υπάρχει η νομοθεσία PSD2 (η δεύτερη οδη- γία των υπηρεσιών πληρωμών). Αυτή υποχρεώνει τις τράπεζες να ανταλλάσσουν δεδομένα πληρωμής πελατών όταν ο πελάτης συμφωνεί με τους όρους και τις προϋποθέσεις. Το επιχείρημα υπέρ της PSD2 ήταν η δημιουργία ίσων όρων αντα- γωνισμού, στην προκειμένη περίπτωση η παύση του μονοπωλίου των δεδομένων από τις τράπεζες. Αλλά πραγματικά ανατρέπεται αυτό το μονοπώλιο μέσω της αποδέσμευσης δεδομένων χρήστη σε εμπορικές εταιρείες; Πρέπει να προχωρή- σουμε ακριβώς προς την αντίθετη κατεύθυνση, προς τις μικρότερες τράπεζες και προς τα συνεταιριστικά επιχειρηματικά μοντέλα.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επενδύει επί του παρόντος στο ‘Διαδίκτυο νέας γε- νιάς’. Κατά την γνώμη μου, μπορείτε να το δείτε ως την απάντηση στο μοντέλο της Silicon Valley. Αλλά το ερώτημα είναι αν η Ευρώπη θα προχωρήσει αρκετά προς αυτή την προσέγγιση. Ένα προγενέστερο πρόγραμμα χρηματοδότησης, το οποίο είναι πλέον ολοκληρωμένο, ήταν οι ‘πλατφόρμες συλλογικής ευαισθητο- ποίησης για την βιωσιμότητα και την κοινωνική καινοτομία’, το οποίο είναι τώρα σε διαδικασία εκκαθάρισης. Ήταν μεγαλύτερο και πιο φιλόδοξο, αλλά ήταν επίσης μόνο η αρχή. Εάν μπορούσατε να ξοδέψετε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό προϋπολο- γισμό για την ψηφιακή αγορά σε μια στρατηγική ‘των κοινών’ (commons), θα προχωρούσατε πολύ. Τότε θα έχετε επαρκές όγκο.

Μετάφραση: Νεφέλη Ραψομανίκη

1Σ.τ.μ.: Στο υπόλοιπο κείμενο υιοθετείται ο μεταφρασμένος όρος.

2Σ.τ.μ.: Στο υπόλοιπο κείμενο χρησιμοποιείται η αγγλική συντομογραφία.

3Οι Δημοκράτες 66 είναι ολλανδικό φιλελεύθερο-δημοκρατικό κόμμα.