Томас Белајх и Улисе Лојкин: Дали можете да објасните што е гаранција за работа и зошто има потреба од тоа?

Павлина Чернева: Главната цел на политиката за гаранција за работа е да се „демократизира работата“ и да се засилат поединците со тоа што ќе им се даде можност да ја изберат својата работа, но и создавање работни места, чијашто цел не е создавање профит за бизнисот.

Повеќето работни места во нашата економија се создадени од приватниот сектор и се сè понесигурни. Пазарот на труд не им даде на повеќето луѓе стабилен животен стандард и квалитет на живот, а работата сè потешко се поднесува. Значи, ни треба нов социјален договор, ново ветување за поединци: ако барате работа, ќе можете да најдете пристојно занимање со соодветна плата.

Не може само приватниот сектор да создава работни места; јавниот сектор останува целосно занемарен во овој поглед. Многу јавни димензии на нашиот општествен живот, всушност, слабо се земаат предвид.

Во нашите модерни општества стана општо прифатено дека треба да гарантираме пензиски права, макар и основна здравствена заштита – освен во САД, за жал – и знаеме дека бесплатното минимално ниво на образование го зголемува јавното добро – како и гарантираниот пристап до библиотеки, квалитетни информации итн. Работата е најважната точка за благосостојбата, но ние само гарантираме осигурување во случај на невработеност или, понекогаш, само помош против сиромаштијата, но, навистина, гарантирање пристојна работа многу повеќе го зацврстува самиот живот и има многу посилен и појасен ефект од крпеницата на политиката каква што ја имаме. Тоа е повеќе структурна политика, а не дополнителна „мерка за вработување“.

Системот што го предлагаме се потпира на три столба. Прво, гаранцијата за работа ќе се заснова на партиципативно донесување одлуки почнувајќи од принципот дека невработените луѓе и заедниците знаат што им одговара – затоа „оздола нагоре“. Следно, ќе се комплетира системот за социјална заштита со вклучување на основното право на работа. И, на крај, тоа би била подобра стабилизациска политика отколку различните бенефиции околу работата и невработеноста, што е токму целта на јавните услуги.

Работата е најважната одредница за благосостојбата, но ние само гарантираме осигурување во случај на невработеност или, понекогаш, само помош против сиромаштијата….

Имаше иницијативи во духот на вашиот модел. Дали ги сметате аргентинската програма „Шефови и шефици“ (Jefes y Jefas), која траеше меѓу 2002 и 2007 година, и индискиот систем почнат со Националниот акт за гаранција за вработување во руралните средини од Махатма Ганди  од 2005 година, како добри примери за тоа што го предлагате?

Да, овие две програми се целосно во согласност со нашите предлози. Всушност, планот „Шефови и шефици“ беше развиен од моделот за гаранција за работа што го смисливме со колегите од Универзитетот во Мисури.

Се разбира, ниту една од програмите не е универзална – корисниците на планот „Шефови и шефици“ се невработени поединци со издржувани деца, кои се малолетни или инвалиди, додека тие од индиската програма се возрасни од сиромашни рурални домаќинства што се волонтери за релативно неквалификувани работи. И покрај тоа, тие, генерално, го следат моделот за кој јас се залагам и совршено илустрираат како може да се спроведе гаранција за работа во земјите во развој со фокусирање на посебните проблеми на земјата. На пример, и двете програми имаа значајни корисни ефекти за најсиромашните жени, а индиската програма создаде основни работни места за заштита на животната средина.

Постои политика што оди во оваа насока во Европа, на пример Франција со нејзините области со нула невработеност (Territoires zéro chômeurs), и, на многу поинаков начин, шемата за јавни работи на Унгарија, што се чини дека придонесе за остриот пад на невработеноста под Виктор Орбан. Што мислите за овие европски случаи?

Го следев ова решение во Франција одблизу и, според моето мислење, тоа е многу добар модел за кој треба да се размисли за проширување на програмата на национално ниво. Од друга страна, политиката на Орбан е политика за работа. Ги принудува поединците да се вратат на работа за да ги добијат своите бенефиции, состојба што важи без оглед на нивната ситуација или карактеристиките на работата.

Основното прашање се однесува на колективниот напор што сме подготвени да го направиме за да се осигуриме дека тие на кои им е потребна работа, пристојна работа, можат да имаат корист од механизмот што ја гарантира. Постојат два начина за тоа, демократски или недемократски; врз основа на моделот за консултации, како во Франција, или на моделот на работа, како во Унгарија.

Забуната меѓу овие два вида политика произлегува од фактот дека гаранцијата за работа често се заменува со програма за вработување како и секоја друга отворајќи работни места за поединци, казнено или на друг начин – секогаш можете да ги принудите луѓето да работат! Но, гаранцијата за работа не е политика за работа, тоа е додаток на веќе постојната заштитна мрежа, поточно ревидирање на тоа што треба да го земе предвид социјалната заштита.

Целта е да се преиспита социјалната заштита и да се преиспита така што ќе гарантира повеќе основни права, од кои едно е работата. Работата одамна е препознаена како основно човеково право, но треба да вложиме поголем напор за да ја гарантираме за сите, доброволно, со пристап оздола нагоре, што е спротивно на принудните стимулации и пристапот озгора надолу на политиката за работа.

Целта е да се преиспита социјалната заштита и да се преиспита така што ќе гарантира повеќе основни права, од кои едно е работата.

Ајде да ги разгледаме разликите меѓу францускиот и унгарскиот експеримент. Во Унгарија, оваа програма за вработување беше воведена на сметка на социјалната заштита, особено надоместот за невработеност. Понатаму, задачите не се дефинирани на ист начин: градоначалниците се задолжени за невработените, додека во Франција самите невработени се тие што ги дефинираат своите занимања. Што мислите за оваа демократизација на самите „задачи“?

Луѓето знаат што им треба. Во мојата работа во Аргентина, тие што излегоа со свои проекти беа најинтересни: тие точно знаеја што им е потребно на семејствата, знаеја што ќе им користи на младите најбрзо и точно знаеја какви се локалните ситуации. Во овој поглед, за да го искористиме концептот на Грабер, тие не беа „глупави работи“. Не се работеше за изградба на инфраструктура среде ништо, само за да се држат луѓето зафатени. Се работеше за ефикасен одговор на потребите на заедницата.

Тоа што луѓето што извршуваат работи имаат право да зборуваат за нивно дефинирање е во самата срцевина на идејата за демократизација на работата. Не треба централен администратор да распределува работа консултирајќи го нивниот патоказ, туку треба да води заедницата во која се заснова таа работа.

Главната порака е дека новите занимања не треба да бидат само работни места, туку начин да се пополни празнината во јавниот живот. Ако една заедница е опустошена од невработеност, не се работи само за обезбедување одреден број „работни места“; создавањето работни места треба да се искористи како можност да се земат предвид специфичните потреби на секоја заедница – нејзините стари лица, нејзините деца и така натаму – давајќи им моќ на безбројните локални групи што се обидуваат да одговорат на нејзините предизвици. Затоа, гаранцијата за работа ќе даде приоритет на негата.

Постојат многубројни потреби и проблеми, почнувајќи од енергетската транзиција. Всушност, гаранцијата за работа би била многу погодна за транзицијата. Најефективниот проект во Новиот договор на САД беше рехабилитацијата и конзервацијата на националните паркови, кои ги наследивме. Луѓето што живеат во региони што се поплавени, изгорени или загадени се многу свесни за оваа потреба.

Иако главната цел на гаранцијата за работа е да им се помогне на луѓето што бараат работа, таквата амбициозна програма би влијаела и на вработените. Какви ефекти би имала гаранцијата за работа на пазарот на трудот за вработените? Зар не можеме да очекуваме намалување на преговарачката моќ на вработените, особено кај најмалку квалификуваните?

Сосема спротивно. Бидејќи сме во вистинска парадигма за невработеност, прифаќаме масивни нивоа од неа, што нè тера да ги потцениме нејзините ефекти врз работниците. Постоењето невработеност создава и ги тера луѓето да прифатат трка до дното на пазарот на трудот. Ги губат бенефициите, заштитата и, малку по малку, прекаријатот добива на сила, сè затоа што постоењето невработеност создава жестока конкуренција за мал број работни места. Вработените се во ситуација кога треба да ја трпат својата работа, колку и да е несигурна, од страв дека нема да најдат друга. Како што вели познатата поговорка, никој не е безбеден додека сите не се безбедни.

Ако треба да оркестрираме промена на парадигмата со тврдење дека на сите тие на кои им треба работа треба да им се понуди, економијата би функционирала многу поинаку. Се разбира, најквалификуваните нема да го видат својот живот трансформиран и гаранцијата за работа не би го променила многу нивниот живот. Но, ако работам во „Мекдоналдс“, ќе добијам повеќе моќ. Имам опција, алтернатива. Потоа, ако има малтретирање на работа, можам да кажам не и да побарам друга можност за работа, што не е случај денес.

Многумина би одговориле дека можете да го направите ова со универзален основен приход бидејќи напуштањето на работата не значи губење премногу приход, туку целта е да се понуди работа бидејќи пазарот не создава доволно. За разлика од универзалниот основен приход, гаранцијата за работа не ја одржува конкуренцијата за работните места и затоа го подига прагот на вработеност со обезбедување пристојна работа и соодветен приход. Работодавците што ја искористуваат заканата од невработеност за да ја држат платата на работниците ниска, ќе мора барем да одговараат на стандардот на гаранцијата за работа за да продолжат да наоѓаат работна сила. Има вистински ефект за вработените. Ние веќе го видовме овој феномен во САД, каде што зголемувањето на минималната плата на една држава над федералниот минимум има влијание врз платите во соседните држави.

Во основа, обезбедувањето целосно вработување помага систематски да се зголеми преговарачката моќ на најмалку квалификуваните работници, најранливите, кои, обично, први се отфрлени од пазарот на трудот, а се вклучени последни.

За разлика од универзалниот основен приход, гаранцијата за работа не ја одржува конкуренцијата за работните места и затоа го подига прагот на вработеност со обезбедување пристојна работа и соодветен приход.

Кога се гледа Европа, која има и национални пазари на труд и пазари на труд низ ЕУ, кое е најсоодветното ниво за гаранција за работа? 

Идеално, треба да бидеме храбри и амбициозни од самиот почеток и да размислуваме директно на европско ниво. Се разбира, постојат големи ограничувања во еврозоната, а најголемото е недостигот од европски буџет. Но, постојат и работи на кои можеме да се надоврземе: размислувам за правниот услов Европската комисија да објавува информации за невработеноста и за социјалната правда, како и Гаранцијата за млади на Европската унија, која ја спроведуваат националните влади.

 Во меѓувреме, националните влади веќе можат да дејствуваат. На пример, Франција троши милијарди на субвенции за компании, но влијанието врз невработеноста е прилично скромно. Владата може да искористи дел од овие трошоци за директно вработување невработени, со што ќе се зголеми ефектот врз вработувањето.

Очигледно, националните влади се соочуваат со буџетски ограничувања поради критериумите од Мастрихт. Ова ги спречува да го зголемат вработувањето толку широко како што прават САД на редовна основа во време на криза и тоа е вистински теснец за европските држави. Сепак, тие веќе трошат добар износ за осигурување во случај на невработеност и борба против сиромаштијата, наменет особено за луѓе без работа. Со одбивање на овие трошоци, програмите за гаранција за работа не би биле толку скапи колку што велат луѓето.

Зошто да се решите за гаранција за работа, а не за поконвенционална кејнзијанска стимулативна политика? На крајот на краиштата, Европа забележи целосно вработување по војната, без гаранција за работа.

Дури и за време на кејнзијанската ера во 50-тите и во 60–тите години, не постигнавме совршено целосно вработување; сè уште имаше многу сиромаштија и невработеност, што имавме тенденција да ги потцениме. Пред сè, стапката на долгорочната невработеност расте од 60-тите години, што придонесе за постепено поништување на заштитата на пазарот на трудот. Тоа е класична резервна армија на работна сила, која ја држи заканата од невработеност над главата на луѓето и ги намалува стандардите за работа. Треба да целиме да исчезне.

Што се однесува до кејнзијанската политика, таа има тенденција само да ја намали невработеноста кај тие што најмногу можат да се вработат. Таа ги погаѓа само најквалификуваните лица што примаат најдобра плата и кои никогаш не доживуваат невработеност. Дури и за време на кејнзијанската ера, овој феномен „последен внатре, прв надвор“ опстојуваше; тие на дното на скалата на приход беа и тие што имаа најнесигурно работно искуство.

Самиот Кејнс ги поддржуваше – многу повеќе отколку повоените кејнзијанци – јавните работи на места каде што луѓето беа невработени. Тоа е порака во голема мера заборавена и сведена на идејата дека, едноставно, треба да ја преплавите економијата со готовина за да го почнете порастот, и покрај тоа што самиот пораст е многу нееднаков и придонесува за финансиска нестабилност и уништување на животната средина.

Мораме да усвоиме повеќе хируршка политика што директно го засега вработувањето, да ги разбереме границите на порастот и да создаваме поодржлив пораст од дното нагоре.

Друг кандидат во смисла на прогресивната политика е универзалниот основен приход, кој е атрактивен од многу причини – неговата едноставност, фактот дека никој не распределува работни задачи, никој не е одговорен за работните програми итн.

Мислам дека оваа атрактивност е многу преценета. Да се каже дека оваа мерка би била „универзална“ е лажно ветување. Тоа е, всушност, најбрзиот начин да се ослободите од тешко освоените заштитни мрежи и да ги замените. Многумина го гледаат ова како замена за тоа што остана од социјалната заштита. Уште повеќе, не создава работни места. Приходот е само една од многуте причини што го поттикнуваат поединецот да сака да работи. Кога им се помага на луѓето со универзален приход не им се дава работа. Сè уште ќе има премалку работни места за кои луѓето ќе мора да продолжат да се борат.

Штом ќе се воспостави гаранција за работа, што треба да очекуваме на среден рок? Дали треба да очекуваме гарантираниот сектор прво да се наполни, а потоа да се прелее во приватниот сектор?

Наједноставниот одговор е дека тоа е антициклична програма, едноставно затоа што приватниот сектор е цикличен. Тоа што го гледаме во големи програми, како тие во Аргентина или Индија, е дека преземаат огромен број нови работници за време на криза. За време на подем, луѓето повторно се свртуваат кон приватниот сектор и тоа многу побрзо отколку што би ја напуштиле невработеноста.

Ние ја моделиравме нашата програма во Институтот „Леви“ и како и сите буџетски мерки, ќе има антицикличен ефект и без никаков ефект врз инфлацијата. За САД, откривме дека мерката може да ја зголеми инфлацијата за максимум 0,74 проценти, ефект што брзо паѓа на 0,09 проценти. Затоа, ќе ги ограничи макроекономските флуктуации бидејќи во ситуација на масовна невработеност каде што иднината е неизвесна, невработеноста трае многу подолго, отколку ако на најранливите им се понуди работа, што овозможува економската активност да продолжи малку подобро.

Ако го земете предвид случајот со земји што доживуваат целосна вработеност долг период, како Шведска или Јапонија, ќе видите дека нивната економска активност е многу постабилна, отколку во земји како Франција или САД, каде што невработеноста флуктуираше со децении. Вработувањето е стабилизирачка сила за економската активност воопшто.

Продолжената верзија на ова интервју за првпат се појави во „Ле гранд континент“(Le Grand Continent) на француски јазик.