Brenda lëvizjes së gjelbër, ekziston një ndarje midis tekno-optimistëve dhe tekno-pesimistëve. Cili është shkaku i kësaj ndarjeje dhe kur u shfaq ajo? Sipas Anders Schröder, përgjigja mund të gjendet pothuajse 400 vjet më parë. Nga çështjet e politikave deri te debatet mbi strategjinë, kjo ndarje formëson vizionet politike me kampin e gjelbër dhe më gjerë. Për t’u kredhur në të, së pari duhet të kuptohen rrënjët e saj.
Lëvizja e gjelbër është ndarë midis dy vizioneve të ndryshme për atë se si duket shoqëria e gjelbër e përsosur. Njëra palë sheh një fshat global, ku individë të lirë jetojnë në qytete me efiçiencë të energjisë dhe ndërthurin politikat e gjelbra me teknologjitë e reja për të krijuar një shoqëri të qëndrueshme. Vlerat dominuese në këtë vizion janë individualizmi, racionaliteti dhe një pamje optimiste e zhvillimit dhe teknologjisë. Ithtarët e një këndvështrimi të tillë zakonisht quhen eko-modernistë. Nga ana tjetër, ne gjejmë një vizion shoqëror i cili të kërkon të largohemi nga qyteti dhe të dalim në fshat, të ndërtojmë komunitete të vogla, të hedhim poshtë teknologjinë e re si një zgjidhje për krizën klimatike, dhe në vend të kësaj të ndryshojmë stilin e jetës dhe marrëdhëniet tona me vetë Nënën Tokë. Këtu, fokusi qëndron në holizëm, spiritualizëm, skepticizëm teknologjik, dhe zgjidhje lokale. Ithtarëve, shpesh u referohen si ekologjistë të thellë. Ndërsa këto dy vizione ekzistojnë paralelisht brenda lëvizjes së gjelbër, ato shpesh luftojnë për të arritur mirëkuptim reciprok. Për të kuptuar se si erdhën këto dy vizione dhe pse janë kaq divergjente, duhet të kthehemi 400 vjet mbrapa: deri në shfaqjen e asaj që zakonisht quhet modernitet.
Një botë për t’u zotëruar ose një botë e zhgënjyer?
Në 1620, Francis Bacon botoi kryeveprën e tij Novum Organum, një libër që do të revolucionarizonte përgjithmonë ,mendimin Perëndimor. Në këtë libër, Bacon mbron metodën shkencore, sipas së cilës, natyra studiohet dhe përfundimet nxirren sipas vëzhgimeve. Bacon argumentoi se kjo është mënyra se si ne mund të rrisim njohuritë tona për botën dhe të zhvillojmë teknologji të reja. Kjo mund të tingëllojë e qartë sot, por në shekullin e 17-të, njohuritë përcaktoheshin nga tradita, feja dhe zakonet, në vend të studimeve empirike të natyrës. Bacon parashikon një njerëzim në të cilin të gjithë përfitojnë nga njohuritë e reja, të fituara nga studimi i natyrës. Kjo njohuri përdoret më pas për ta kontrolluar natyrën me ndihmën e teknologjive të reja, duke çuar në një spirale të përpjetë ku njerëzimi lëviz gjithnjë e më larg barbarisë, drejt civilizimit. Në fund, parashikon Bacon, njerëzimi do të kontrollojë plotësisht natyrën dhe “do të shtrijë sundimin e racës njerëzore mbi universin”.
Në të vërtetë, shumë nga ato që Bacon ëndërronte, sot ekzistojnë. Sot, të gjitha njohuritë e botës janë në dispozicion përmes një telefoni në pëllëmbën tuaj të dorës. Sëmundjet si lia që më parë vranë miliona janë çrrënjosur dhe sëmundjet e reja shpresohet të shërohen. Përmes teknologjisë së re, jetëgjatësia tani është dy herë më e gjatë se sa në kohën e Bacon, dhe, është e panevojshme të thuhet, por njerëzit jetojnë jetë shumë më të rehatshme.
Ideja e Bacon se njohuritë duhet të ndërtohen mbi vëzhgime racionale në vend të traditës dhe fesë gjithashtu vunë themelin e ideve iluminuese të demokracisë dhe barazisë. Eko-modernistët do të thoshin se mënyra e të menduarit të Bacon ka krijuar shoqërinë moderne që kemi sot dhe se çdo problem shoqëror duhet të zgjidhet me të njëjtin mendim. Më shumë racionalitet, më shumë njohuri, më shumë të drejta individuale, më shumë globalizim.
Ëndrra e Becon-it për një civilizim që lëvizë lart është ëndrra e rritjes së përjetshme ekonomike, dhe shfrytëzimi i plotë i natyrës është një qëllim më vete.
Sidoqoftë, jo të gjithë ishin dakord me idetë e Bacon-it. Në botën e Bacon-it, natyra nuk ka të drejta. Përkundrazi, Zoti i ka dhënë natyrën njeriut për ta shfrytëzuar. Max Weber, babai i sociologjisë, vuri në dukje në fillim të shekullit të 20-të se rendi i ri racional shoqëror që u ngrit për shkak të Bacon-it (ajo që zakonisht quajmë modernitet) kishte çuar në një zhgënjim të botës, dhe jo më pak të natyrës. Në të kaluarën, natyra ishte diçka magjike me të cilën të gjithë ndiheshin të lidhur dhe e konsideronin veten pjesë të saj.
Kur gjithçka studiohet shkencërisht, magjia e perceptuar e jetës zhduket. Në vend që të ecim nëpër një pyll dhe të shohim bukurinë e tij magjepsëse, ne kalojmë nëpër të njëjtin pyll dhe shohim një numër procesesh biologjike, apo edhe një sërë burimesh natyrore për t’u shfrytëzuar. Filozofë si Martin Heidegger dhe Theodor Adorno kishin frikë se procesi i modernitetit po na bënte të largoheshim më shumë nga natyra dhe të mos ishim në gjendje të shihnin vlerën e saj reale.
Në këtë mënyrë, mendimi mbi modernizmin përbën gur themelin e shoqërisë së konsumit. Ëndrra e Bekonit për një civilizim që lëviz lart është një ëndërr e rritjes së përjetshme ekonomike dhe shfrytëzimi i plotë i natyrës është një qëllim më vete. Kontrolli më i madh i natyrës është i barabartë me një civilizim më të madh. Kombinojeni këtë me shtimin e individualizmit, gjithashtu pasojë e modernizmit, dhe rezultati është një shoqëri egocentrike ku qëllimi i vetëm i natyrës është të përmbushë dëshirat e konsumatorëve.
Moderniteti në të menduarit e gjelbër
Mund të përmenden shumë kritika të tjera të modernizmit. Për qëllimet e këtij artikulli, pika e rëndësishme është që ekologët e thellë pajtohen se modernizmi na ka shkëputur nga natyra. Ata besojnë se një shoqëri shoqërisht dhe ekologjikisht e qëndrueshme, nuk mund të krijohet në një kontekst ku idealet e modernizmit dominojnë kaq qartë. Perspektivat e modernizmit kanë pasoja të gjera mbi të cilat preferohen politikat e gjelbra.
Për shembull, një eko-modernist mund t’i shohë organizmat gjenetikisht të modifikuar si një zhvillim pozitiv. Krijimi i të korrave që kërkojnë më pak ujë dhe më pak pesticide mund të jetë gjë e mirë për mjedisin, thonë ata. Kur zbutet natyra, edhe natyra edhe njerëzimi janë fitues. Një ekolog i thellë, nga ana tjetër, shqetësohet për efektet e OMGJ-ve mbi biodiversitetin, dhe gjithashtu është krejtësisht skeptik nëse është etike për njerëzimin të krijojë bimë të panatyrshme. Natyra nuk duhet të ekzistojë vetëm për hir të racës njerëzore.
Një shembull tjetër është se si vlerësohen kafshët. Eko-modernistët shpesh shkurajojnë ngrënien e mishit për arsye të të drejtave të kafshëve. Eko-modernistët i veshin çdo kafshe individuale një vlerë, një lloj të drejte individuale. Një ekolog i thellë ka më pak të ngjarë të kundërshtojë ngrënien e tërësishme të mishit, pasi ngrënia e kafshëve mund të jetë pjesë e një cikli natyror. Sidoqoftë, ekologu i thellë është shumë më i shqetësuar për biodiversitetin. Vlera e një kafshe nuk vjen nga individualiteti i saj, por nga vendi i saj në një ekosistem më të madh.
Në fund, duhet përmendur ndarja midis qytetit dhe fshatit. Eko-modernisti priret të parapëlqejë qytetin. Qyteti ka potencialin të jetë efikas në burime, me transport publik dhe shtëpi me efiçiencë të energjisë. Anonimiteti i qytetit lejon lirinë individuale dhe shumëllojshmërinë. Ekologët e thellë priren të preferojnë fshatrat për të qenë më afër natyrës, por edhe më afër fqinjëve të tyre, duke zëvendësuar anonimitetin e qytetit me komunitetin dhe demokracinë lokale.
Ne, në lëvizjen e gjelbër, na duhet të gjejmë një ekuilibër midis këtyre rrjedhave divergjente të mendimit. Për ta bërë këtë, sidoqoftë, së pari duhet ta kuptojmë njëri-tjetrin. Dhe për ta kuptuar njëri-tjetrin, duhet të kuptojmë pikëpamjet tona për natyrën dhe modernitetin.
Përktheu Arta Rexhepi