Ρικάρντο Μαστίνι (Riccardo Mastini): Η ανάπτυξη φαίνεται να είναι ο κοινός παρονομαστής σε όλο το πολιτικό φάσμα, από τους φιλελεύθερους και τους σοσιαλιστές έως τους συντηρητικούς και ακόμη και μερικούς πράσινους. Η σημασία της μπορεί να αποδοθεί στον Διαφωτισμό. Γιατί η ανάπτυξη είναι ένας τόσο κοινός και ιερός στόχος που έχει διαμορφώσει τη νόηση μας εδώ και αιώνες; 

Γιώργος Καλλής: Για να το πούμε απλά, η ανάπτυξη σταθεροποιεί τον καπιταλισμό. Ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα που βασίζεται στη λογική της ανάπτυξης: τα κέρδη πραγματοποιούνται και στη συνέχεια επενδύονται ώστε να δώσουν περισσότερα κέρδη. Είναι το μόνο επεκτατικό κοινωνικοοικονομικό σύστημα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Άλλοι πολιτισμοί ήταν λίγο ή πολύ σταθεροί. Και η ανάπτυξη δεν είναι ιδέα του Διαφωτισμού. Η ιδέα ότι ένα έθνος πρέπει να επιτύχει ανάπτυξη δύο ή τριών τοις εκατό κάθε χρόνο προέκυψε αρκετά πρόσφατα στο πλαίσιο του 20ού αιώνα των δύο παγκόσμιων πολέμων, της Μεγάλης Ύφεσης και του Ψυχρού Πολέμου. 

Η ανάπτυξη μπορεί να έχει κάποιες ρίζες στις ιδέες του Διαφωτισμού, αλλά δεν είναι απαραίτητα μια άμεση εξέλιξη. Ο Ελληνογάλλος φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης, ο οποίος ασκεί μεγάλη επιρροή στη συζήτηση για την αποανάπτυξη της Γαλλίας, υποστηρίζει ότι ο Διαφωτισμός περιλάμβανε δύο ξεχωριστά έργα. Από τη μία πλευρά, ο Διαφωτισμός αναζητούσε την αυτονομία, το δικαίωμα μας να αμφισβητούμε τους θεσμούς μας και την άρνηση να δεχόμαστε αλήθειες όπως αυτές κληροδοτούνται από την παράδοση ή τους θεούς. Αυτή η αμφισβήτηση βρίσκεται στο επίκεντρο αυτού που αντιλαμβανόμαστε ως δημοκρατία. Από την άλλη πλευρά, υπήρχε η τάση για συνεχή κατάκτηση της φύσης και επέκταση, το σχέδιο του καπιταλισμού. Ωστόσο, ο καπιταλισμός και το σχέδιο της υποταγής της φύσης δεν μπορούν να αμφισβητηθούν, κάτι που αντιβαίνει στο δημοκρατικό ιδεώδες. Έτσι, ενώ συνήθως αντιλαμβανόμαστε τη δημοκρατία και τον καπιταλισμό ως ένα και το αυτό, ο Καστοριάδης ισχυρίζεται ότι αυτά τα δύο έργα είναι τελικά ασύμβατα. 

Είμαι υπέρ του Διαφωτισμού και της αμφισβήτησης των πραγμάτων, υπέρ της λογικής και του διαλογισμού, αλλά αυτό δεν χρειάζεται να έχει σχέση με την ορμή της συνεχούς ανάπτυξης. Από πολλές απόψεις, οι δύο πτυχές είναι αντικρουόμενες. Μια προφανής σύγκρουση είναι ότι σήμερα δεν μπορείτε πραγματικά να αμφισβητήσετε την ανάπτυξη. Πάρτε για παράδειγμα τον Στίβεν Πίνκερ (Steven Pinker). Υποτίθεται ότι υποστηρίζει τον Διαφωτισμό και τη λογική, όμως όσοι από εμάς αμφισβητούμε τον ισχυρισμό του ότι ο κόσμος βελτιώνεται συνεχώς είμαστε προκατειλημμένοι, πολιτικά υποκινούμενοι ιδεολόγοι. Ωστόσο, διαβάζετε το βιβλίο του «Διαφώτιση Τώρα» (Enlightenment Now) και τη μαινόμενη ιδεολογία του. Όταν διάβασα το κεφάλαιο για την περιβαλλοντολογία, δεν μπορούσα να το πιστέψω. Το κεφάλαιο αρχίζει βάζοντας τον Πάπα Φραγκίσκο, τη Ναόμι Κλάιν (Naomi Klein) και τον Αλ Γκορ (Al Gore) στο ίδιο καλάθι με τους Ναζί και τους οικοτρομοκράτες. Εδώ βλέπετε πώς η υπεράσπιση του καπιταλιστικού συστήματος στο όνομα της λογικής, στην πραγματικότητα έρχεται σε αντίθεση με την ίδια τη λογική.

Ρικάρντο Μαστίνι (Riccardo Mastini): Tim, έχετε υποστηρίξει ότι η υπεράσπιση αφηρημένα της ανάπτυξης μπορεί να φτάσει στα όρια της θρησκείας. 

Τιμ Τζάκσον (Tim Jackson): Ένα από τα έργα του Διαφωτισμού ήταν η ιδέα της κοινωνικής προόδου, η οποία απέκτησε ιδιαίτερη σημασία λόγω της ορθολογιστικής επίθεσης του Διαφωτισμού στη συμβατική θρησκεία. Σε έναν κόσμο στον οποίο δεν υπάρχει παράδεισος ή Θεός, η κοινωνική πρόοδος πρέπει να εξαργυρωθεί με τους υλικούς όρους του εδώ και του τώρα. Έτσι, καθώς κινούμαστε από έναν κόσμο της μαγείας σε ένα κόσμο του ορθολογικού, οι οικονομικές δομές μας αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σημασία και η οικονομία αναδεικνύεται ως ο κυρίαρχος τρόπος σκέψης για την κοινωνική πρόοδο. 

Οι κλασικοί οικονομολόγοι γκρέμισαν το όραμα της επέκτασης της κοινωνικής προόδου, της μεγαλύτερης ευτυχίας για τους περισσότερους, σε ένα σταθερό σύστημα που αντιπροσωπεύεται από τις χρηματοοικονομικές ροές. Η ευτυχία και η ευημερία έγιναν οικονομικά μεγέθη και, μετά τις προκλήσεις της Μεγάλης Ύφεσης και του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, κατοχυρώθηκαν μέσω της χρηματοοικονομικής αρχιτεκτονικής και του λογιστικού πλαισίου του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Η θρησκευτικότητα με την οποία αντιλαμβανόμαστε τώρα την ανάπτυξη και το ΑΕΠ συνδέεται άμεσα με την ίδια τη θρησκεία, επειδή δεν έχουμε πλέον ένα Θεό για να μας σώσει. 

Ρικάρντο Μαστίνι (Riccardo Mastini): Πολλοί ανησυχούν ότι η αμφισβήτηση της οικονομικής ανάπτυξης συνεπάγεται περιορισμό των ανθρώπινων επιτευγμάτων και ότι, σε έναν ορθολογικό κόσμο, το μόνο που μας απομένει είναι η επέκταση του ανθρώπινου όντος. Δεν θα έπρεπε να τονίζουμε την ανάγκη για μια διαφορετική, ποιοτική ανάπτυξη αντί να πιέζουμε ενάντια στην ανάπτυξη; 

Τιμ Τζάκσον (Tim Jackson): Δεν διαφωνώ με αυτό, υπάρχει ανάγκη για μαγεία. Ένα μέρος αυτής της μαγείας μπορεί να θεωρηθεί ως ανάπτυξη ή εξέλιξη με προσωπικούς όρους. Αλλά είναι ενδιαφέρον πώς πλαισιώνεται ως: «Μπορούμε να κρατήσουμε τη λέξη ανάπτυξη με κάθε κόστος;» Πρέπει να είμαστε λίγο επιφυλακτικοί ως προς αυτό. 

Γιώργος Καλλής: Με ανησυχεί μια υποκείμενη ιδεολογία σε δράση στην ιδέα της ποιοτικής ανάπτυξης. Είναι ένας πολύ δυτικός σύγχρονος τρόπος σκέψης που δεν υποστηρίζει ότι τα πράγματα πρέπει να είναι καλά, ωραία ή όμορφα, αλλά ότι πρέπει να μεγαλώνουν διαρκώς. Αυτή η ιδέα δεν είναι εγγενώς ανθρώπινη και πολλοί πολιτισμοί πριν από τον δικό μας δεν την συμμερίζονταν. Η ποιοτική ανάπτυξη αναπαράγει αυτή την ιδέα της συνεχούς επέκτασης. Αλλά ο όρος δεν έχει πραγματικά νόημα, επειδή η ποιότητα δεν αυξάνεται. Η ποιότητα αλλάζει και εξελίσσεται, αλλά μόνο μια ποσότητα αυξάνεται. Σίγουρα, θέλουμε περισσότερα από ορισμένα αγαθά, όπως ανεμόμυλους ή πάρκα στις πόλεις. Αλλά το «περισσότερα» δεν είναι το ίδιο με την ανάπτυξη, που σημαίνει συνεχή και αέναη επέκταση με σύνθετο ρυθμό. Αυτή η ιδέα της διαρκούς επέκτασης, που προέρχεται από τα οικονομικά, έχει διεισδύσει στο υποσυνείδητο μας. Πάρτε για παράδειγμα την φαινομενικά αβλαβή έννοια της «προσωπικής ανάπτυξης». Με ποια έννοια ουσιαστικά μεγαλώνει ένα άτομο; Είστε τρεις φορές καλύτερο ή πιο ευγενικό άτομο σήμερα από ό,τι πριν από 10 χρόνια; Η προσωπικότητά σας ακμάζει, εξελίσσεται, ωριμάζει, αλλάζει, αλλά δεν μεγαλώνει! 

Με ανησυχεί μια υποκείμενη ιδεολογία σε δράση στην ιδέα της ποιοτικής ανάπτυ. – Giorgos Kallis

Ρικάρντο Μαστίνι (Riccardo Mastini): Η αποανάπτυξη εξελίχθηκε εν μέρει ως κριτική της οικονομικής συλλογιστικής. Γιώργο, υποστηρίζεις τη ριζική αποανάπτυξη, ενώ Τιμ (Tim), εστιάζεις περισσότερο σε έναν κόσμο χωρίς ανάπτυξη. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ των δύο προοπτικών; 

Τιμ Τζάκσον (Tim Jackson): Δίνω έμφαση όχι τόσο στην «απουσία ανάπτυξης» όσο στην «Ευημερία χωρίς ανάπτυξη.» Θέλω να διαχωρίσω τις έννοιες ευημερία και ανάπτυξη και να πω ότι είναι διαφορετικές. Η οικονομική ανάπτυξη μπορεί μερικές φορές να είναι το κατάλληλο μέσο για την επίτευξη ευημερίας, αλλά σήμερα έχουμε προχωρήσει παραπέρα. Η ανάπτυξη έχει φτάσει στα όρια που επιβάλλονται όχι από εμάς, όχι από τον Θεό, αλλά από την πραγματικότητα ενός πεπερασμένου πλανήτη και εύθραυστων οικοσυστημάτων. 

Όταν εργαζόμουν για την έκθεση της Επιτροπής Βιώσιμης Ανάπτυξης, η οποία τελικά έγινε «Ευημερία Χωρίς Ανάπτυξη», και το κίνημα της αποανάπτυξης έκανε την εμφάνιση του με το Πρώτο Διεθνές Συνέδριο Αποανάπτυξης στο Παρίσι το 2008. Πήγα στο συνέδριο επειδή ήθελα μια απάντηση σε αυτό που μου φαίνεται το πιο δύσκολο ερώτημα από όλα: πώς γίνεται να λειτουργήσει η οικονομία σας όταν δεν αναπτύσσεται πια; Πραγματικά τα πήγα καλά με τους υπόλοιπους συνέδρους, επειδή μοιραζόμασταν το ίδιο όραμα για έναν κόσμο όχι για τον παραγωγισμό, την παραγωγή ή την κατανάλωση, αλλά για την ποιότητα ζωής, τον κοινωνικό κόσμο και τη δημιουργικότητα. Κάτι που δεν βρήκα στο συνέδριο ήταν ένας δομημένος, ίσως ακόμη και συμβατικός, τρόπος θεώρησης της οικονομίας και του τρόπου λειτουργίας της. Εξ όσων γνωρίζω, το όραμα της πλειοψηφίας στην κοινότητα της αποανάπτυξης είναι ότι πρέπει να απαλλαγούμε από τις οικονομικές επιστήμες επειδή έχουν διαφθείρει τη φαντασία μας και έχουν περιορίσει τη σκέψη μας μέσω του θεσμοθετημένου ορθολογισμού. 

Αν και συμμερίζομαι την άποψη αυτή, για να σημειώσουμε κάποια πρόοδο, πρέπει να κατανοήσουμε και να μεταρρυθμίσουμε τους υπάρχοντες οικονομικούς θεσμούς. Αυτή είναι μια βαθιά οικονομική εργασία και μια κατασκευασμένη εργασία. Με το βλέμμα στραμμένα στο όραμα ενός όμορφου κόσμου στο οποίον έχουμε απελευθερωθεί από τα δεσμά του καταναλωτισμού και του καπιταλισμού, αλλά στην πραγματικότητα επιδιώκει να δημιουργήσει τις εναλλακτικές δομές που θα μας οδηγήσουν από εδώ εκεί χωρίς να κυλήσουμε στη δυστοπία. 

Γιώργος Καλλής: Η δημιουργική πτυχή της κοινότητας της αποανάπτυξης είναι αυτή η αντιφατική ένταση μεταξύ μιας ριζοσπαστικής κριτικής της οικονομικής λογικής και ταυτόχρονα της προθυμίας ενασχόλησης με οικονομικά μοντέλα και υποβολής πολιτικών προτάσεων. Στο τελευταίο μου βιβλίο, «Αποανάπτυξη» (“Degrowth”), προσπαθώ να επιτύχω και τα δύο. Υπάρχει πληθώρα ουτοπικών σκέψεων σχετικά με το πώς θα μπορούσε να μοιάζει ένας κόσμος αποανάπτυξης και τα ψεγάδια της οικονομικής λογικής, αλλά κατέθεσα και συγκεκριμένες προτάσεις, όπως η μείωση του χρόνου εργασίας. Εμπνέομαι εδώ από τον Αντρέ Γκορζ (André Gorz), ο οποίος εξισορρόπησε και τα δύο, γράφοντας την «Κριτική της Οικονομικής Λογικής» (“Critique of Economic Reason”) και υποστηρίζει παράλληλα τη μείωση του χρόνου εργασίας μέσω της χρήσης οικονομικών επιχειρημάτων. 

Στα φτωχότερα μέρη του κόσμου, θα πρέπει να υπάρξει ανάπτυξη και αυτό σημαίνει ότι σε άλλα θα πρέπει να υπάρξει συρρίκνωση. – Tim Jackson

Δεν με πειράζει να χρησιμοποιώ τον όρο «απουσία ανάπτυξης» αντί για τον όρο «αποανάπτυξη», ανάλογα με το πλαίσιο. Όταν η Research & Degrowth έγραψε ένα άρθρο παρουσιάζοντας 10 προτάσεις πολιτικής για τις ισπανικές εκλογές του 2015, δεν χρησιμοποιήσαμε τη φράση «αποανάπτυξη» αλλά μιλήσαμε για ευημερία χωρίς ανάπτυξη, αν και παρουσιάσαμε τις ίδιες πολιτικές. Από πολιτική άποψη, το πρώτο βήμα είναι η ρήξη με την ιδέα ότι μια πολιτική ατζέντα που κερδίζει πρέπει να περιλαμβάνει την οικονομική ανάπτυξη. Η «Ευημερία χωρίς ανάπτυξη» βοηθά στην επίτευξη αυτού. Αλλά αναλυτικά, ο όρος αποανάπτυξη είναι πιο συνεπής. Αν δεχθούμε ως κοινή παραδοχή της οικολογικής οικονομίας ότι η οικονομία είναι υλική, τότε δεν μπορώ να καταλάβω πώς μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι μια οικολογικά βιώσιμη οικονομία, απαλλαγμένη από τις ανθρακούχες εκπομπές και η οποία χρησιμοποιεί λιγότερα υλικά, δεν θα είχε επίσης πολύ μικρότερο μέγεθος. 

Ως ένα βαθμό, κατανοώ την τακτική προσέγγιση του να μην χρησιμοποιείς τον όρο αποανάπτυξη αλλά οι αριθμοί δεν ταιριάζουν. Επιπλέον, ο όρος αποανάπτυξη δείχνει ότι υπάρχει σύγκρουση. Δεν αρκεί εάν με τον όρο «απουσία ανάπτυξης» κατανοήσουμε ότι μπορούμε να εφαρμόσουμε τις σωστές πολιτικές για τη βιωσιμότητα και απλώς να περιμένουμε και να δούμε τι θα συμβεί στην ανάπτυξη. Πρέπει να καταπολεμήσουμε την ιδεολογία της ανάπτυξης · δεν θα εξαφανιστεί, εάν απλώς την αγνοήσουμε.

Ρικάρντο Μαστίνι (Riccardo Mastini): Τιμ (Tim), θα συμφωνούσες ότι σε κάποια μορφή η αποανάπτυξη είναι απαραίτητη; 

Τιμ Τζάκσον (Tim Jackson): Δεν προτείνω ότι θα πρέπει να κατευθυνθούμε προς κάποια σταθερή οικονομία μηδενικής ανάπτυξης. Στα φτωχότερα μέρη του κόσμου, θα πρέπει να υπάρξει ανάπτυξη και αυτό σημαίνει ότι σε άλλα θα πρέπει να υπάρξει συρρίκνωση. Η κύρια διαφορά που έχω με, τουλάχιστον ένα μέρος της κοινότητας αποανάπτυξης είναι ότι ενώ θέλω να απαλλαγούμε από την οικονομία που βασίζεται στην ανάπτυξη, δεν θέλω να απαλλαγούμε από την οικονομική σκέψη. Συμπάσχω κάπως με την κριτική που λέει ότι ολόκληρος ο κόσμος και η γλώσσα μας έχουν καταληφθεί από τα οικονομικά, αλλά δεν βλέπω πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτό επειδή αντιμετωπίζουμε κάτι που είναι ουσιαστικά μια οικονομική πρόκληση. 

Γιώργος Καλλής: Δεν πρέπει να απαλλαγούμε από τις οικονομικές επιστήμες, αλλά υπάρχουν ορισμένες παγίδες μέσα στην οικονομική σκέψη. Επικίνδυνη είναι η αποδοχή της δυτικής ιδέας ότι ορισμένα πρότυπα ανθρώπινης ανάπτυξης είναι ανώτερα, ανεξάρτητα από το πολιτισμικό πλαίσιο. Θα συμφωνούσα με τον Τιμ (Tim) ότι στο Πρώτο Διεθνές Συνέδριο Αποανάπτυξης το 2008, μπορεί να επικρατούσε μια μαζική απόρριψη των οικονομικών επιστημών, αλλά αυτό δεν ισχύει πλέον. Τα συνέδρια μας είναι τώρα πολύ μεγαλύτερα και πιο διαφοροποιημένα. Μερικοί σύνεδροι επικεντρώνονται στην οικονομική μοντελοποίηση, ενώ άλλοι στη φιλοσοφία και τον λόγο. Φυσικά δεν συμφωνούν όλοι μεταξύ τους – ορισμένοι μπορεί να σκεφτούν ότι τα οικονομικά μοντέλα αναπαράγουν τον κυρίαρχο τρόπο σκέψης, άλλοι ότι είναι χρήσιμα για την πρακτική σκέψη διαχείρισης χωρίς ανάπτυξη. Το σημαντικό είναι ότι η κοινότητα της αποανάπτυξης δεν κλείνεται στον εαυτό της ή δεν απορρίπτει τις οικονομικές επιστήμες, ή οποιαδήποτε άλλη σχετική επιστήμη. 

Ρικάρντο Μαστίνι (Riccardo Mastini): Τι συμβαίνει με τον καπιταλισμό; Μπορεί ο καπιταλισμός να διευκολύνει το τέλος της ανάπτυξης; 

Γιώργος Καλλής: Η ανάπτυξη είναι απαραίτητη για τη σταθερότητα του καπιταλισμού, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει καπιταλισμός χωρίς ανάπτυξη. Θα ήταν απλά ένας άσχημος καπιταλισμός. Χωρίς ανάπτυξη, για αναδιανομή σας μένει μια πίτα που συρρικνώνεται. Στον καπιταλισμό, αυτή η ανακατανομή πιθανότατα θα είναι υπέρ εκείνων που έχουν περισσότερη δύναμη. Στον καπιταλισμό, η στασιμότητα οδηγεί σε εκρηκτικό χρέος και τελικά σε λιτότητα για την προστασία του κέρδους, όπως συνέβη στην Ελλάδα. 

Την ίδια στιγμή, δεν είμαι ο τύπος του σοσιαλιστή που επιχειρηματολογεί αφηρημένα ότι πρώτα πρέπει να απαλλαγούμε από τον καπιταλισμό ώστε να εμφανιστεί κάτι καλύτερο. Πρέπει να κάνουμε σαφείς προτάσεις, να επιδιώξουμε και να προωθήσουμε μεταρρυθμίσεις ξεκινώντας από εκεί που είμαστε τώρα. Αλλά σίγουρα, αν όλες οι μεταρρυθμίσεις που προτείνουμε εμείς επρόκειτο να εφαρμοστούν, ένα σύστημα που θα μπορούσε να φιλοξενήσει τέτοιες μεταρρυθμίσεις δεν θα ήταν καπιταλιστικό με οποιαδήποτε ουσιαστική έννοια του όρου. 

Ρικάρντο Μαστίνι (Riccardo Mastini): Μπορείτε να φανταστείτε ένα ακμάζον, βιώσιμο, δίκαιο και ταυτόχρονα καπιταλιστικό μέλλον; 

Τιμ Τζάκσον (Tim Jackson): Ο καπιταλισμός έχει να κάνει με την ιδιοκτησία. Στη μορφή καπιταλισμού που έχουμε σήμερα, η ιδιοκτησία είναι άνισα κατανεμημένη. Όταν συνδυάζεται με την επιδίωξη του κέρδους ως κίνητρο, δημιουργεί επεκτατικές τάσεις, με όλες τις σχετικές περιβαλλοντικές ζημίες και τις αυξανόμενες ανισότητες. Αν ορίσετε τον καπιταλισμό ως απλή ανάπτυξη, η οποία γνωρίζουμε ότι τελικά θα καταστρέψει τον πλανήτη, τότε ναι, φυσικά, πρέπει να τον καταργήσουμε. Αλλά νομίζω ότι το πραγματικό ερώτημα έχει σχέση με την κοινωνική ανισότητα. Μπορεί το καπιταλιστικό μοντέλο να αναδιανεμηθεί ώστε να επιτρέψει την ύπαρξη ενός δίκαιου και βιώσιμου μέλλοντος, ιδίως σε μια οικονομία σε συρρίκνωση ή σε μια οικονομία με βραδύτερο ρυθμό ανάπτυξης; Προς το παρόν, οι θεσμοί του καπιταλισμού είναι ριζικά αντίθετοι σε αυτό. Η κατανομή των περιουσιακών στοιχείων είναι στρεβλωμένη. Η πολιτική της ιδιοκτησίας είναι στρεβλωμένη. Τα δικαιώματα των εργαζομένων έχουν μικρότερη σημασία από τα δικαιώματα των ιδιοκτητών του κεφαλαίου. Εάν τα πράγματα παραμείνουν τόσο στρεβλά, τότε είναι σαφές ότι δεν μπορούμε να επιτύχουμε ταυτόχρονα μια δίκαιη κοινωνία και μια παρακμάζουσα οικονομία. 

Πόσο θα πρέπει να αλλάξει ο καπιταλισμός; Πρέπει οπωσδήποτε να αλλάξετε το πρότυπο της ιδιοκτησίας ώστε να επιτευχθεί μεγαλύτερη κατανομή και περισσότερα δικαιώματα των εργαζομένων. Θα πρέπει να καταργηθεί ο γενικός κανόνας που λέει ότι η αύξηση των μισθών συμβαδίζει με την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, διότι μπορεί να μην έχουμε πλέον αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας. Θα αντιπροσώπευε μια θεμελιώδη αλλαγή στο κοινωνικό συμβόλαιο όπως οριοθετείται τα τελευταία 40 χρόνια από μια συγκεκριμένη μορφή καπιταλισμού.  Αυτή η μορφή καπιταλισμού θα πρέπει να εξαλειφθεί.